Okres dorastania – to trzeba wiedzieć!

Okres dorastania jest tematem prawie zawsze aktualnym. Jeśli mamy dzieci, to temat nas nie ominie lub właśnie dotyczy. Czasem przez długie lata zastanawiamy się i chcemy zrozumieć nasze własne pokwitanie lub naszych dorosłych dzieci. Zastanawiamy się, czy byliśmy do tego przygotowani, kto powinien nam wtedy pomóc i czy w ogóle była na to szansa. Niekiedy trapią nas trudne wspomnienia i żal z powodu popełnionych błędów. Adolescencja, czyli inaczej okres dorastania to przełomowy i trudny etap życia. Warto wiedzieć o nim więcej.

Okres dorastania jest pewnego rodzaju skokiem rozwojowym łączącym dzieciństwo z dorosłością. Trwa dość długo. Rozpoczyna się zwykle między 10 a 12 rokiem życia i kończy się około 20 roku życia. Do 15 lat mamy adolescencję wczesną, po 16 roku życia późną.

W tym czasie następują gwałtowne i przełomowe zmiany we wszystkich sferach życia młodego człowieka.

Okres dorastania, a zmiany w mózgu

Mózg w pewnym momencie zaczyna wysyłać sygnały do produkcji gonadotropin. U dziewczynek pobudzają one jajniki do produkcji estrogenów. Organizmy chłopców zaczynają produkować więcej testosteronu. Na zewnątrz zaczynają demonstrować się zmiany w wyglądzie i motoryce ciała.

Rozwój u dziewcząt i chłopców

Nagły wzrost ciała, czyli skok pokwitania u dziewcząt, zazwyczaj pojawia się dwa lata wcześniej niż u ich kolegów. Uwydatniają się zewnętrzne cechy płciowe.

Zmiany w fizyczności mogą stanowić dla młodych ludzi powód do zmartwień. Dyskomfort podczas menstruacji jest dla dziewczynek nowym wyzwaniem. Chłopcy często przeżywają jako problem własną mutację oraz zewnętrzne objawy napięcia seksualnego. Pojawiają się zmiany skórne, zwiększona potliwość i ogólna pobudliwość.

Inny problem natury fizycznej to przejściowe pogorszenie się sprawności motorycznej. Zanika lekkość, płynność i harmonia ruchów. Nastolatkowie stają się jakby bardziej ociężali. Często są posądzani o lenistwo, umyślne spowolnienie i niezgrabność. Pod koniec okresu dojrzewania objawy te zanikają. Pojawia się również różnica między płciami w obrębie ich motoryki. U chłopców następuje wzrost siły fizycznej. Dziewczęta zaczynają wykazywać się ruchami bardziej płynnymi i precyzyjnymi.

To czas ujawniania się potrzeb seksualnych. Wyrażają się one stanami ogólnego pobudzenia. Pojawia się dążenie do płci przeciwnej. Rozwój psychoseksualny w tym okresie manifestuje się obdarzaniem uczuciem gwałtownym i krótkotrwałym przeważnie rówieśnika odmiennej płci.

Okres dorastania i zmiany w sposobie myślenia

Okres dorastania to ogromne zmiany w sferze myślenia. Staje się ono bardziej logiczne i abstrakcyjne. Oderwanie od konkretu pozwala na formułowanie hipotez. To sprzyja stawianiu dociekliwych pytań i wnikaniu w głąb problemu i zagadnień. Pojawia się świadomość, że nie wszystko da się wyjaśnić i nie wszystkie problemy są rozwiązywalne. W tym okresie pojawia się u młodych ludzi niepewność poznawcza oraz sceptycyzm. Zasób możliwości językowych rozwija się intensywnie. Chętnie jest stosowana metafora i ironia. Operacje myślowe stają się w pełni zinternalizowane.

Zmienia się wrażliwość zmysłowego spostrzegania. Nastolatkowie są dokładniejsi i wielostronni w odbieraniu świata. Ukierunkowują swoją uwagę na ważne dla nich obiekty i sprawy. U zdrowego nastolatka uwaga dowolna działa bardzo sprawnie. Rozwija się pamięć logiczna. Młodzi ludzie chętnie sięgają po nowe techniki zapamiętywania, co wspiera uczenie się.

To czas sprzyjający rozwojowi kreatywności. Wyobraźnia umożliwia realizowanie pomysłów głównie w marzeniach. Ujawniają się często talenty artystyczne. Nastolatkowie są otwarci na nowości. Potrafią z łatwością ujmować i przy sprzyjających okolicznościach artystycznie prezentować różne zjawiska.

Dorastanie a osobowość, rozwój społeczny i moralny

Osobowość, rozwój społeczny i moralny to przestrzeń ogromnych zmian. Okres dorastania niesie kryzys tożsamości. Młody człowiek zadaje sobie pytanie – „Kim jestem?” W tym czasie musi on scalić swoją wiedzę o sobie z przeszłości, teraźniejszości z planami na przyszłość. To jest bardzo trudne zadanie. Nastolatek potrzebuje w tym procesie identyfikować się ze wzorcami.

Dobrze, jeśli otoczenie społeczne dostarcza mu pozytywnych wzorców. Ważną rolę odgrywa rodzina, która daje poczucie stabilności. Gdy brakuje takiego oparcia i dodatkowo z zewnątrz pojawia się nadmiar niespójnych informacji, może nie dojść do rozwiązania kryzysu tożsamości. Skutkuje to zazwyczaj trudnościami w budowaniu relacji z ludźmi, poczuciem dezorientacji i niezrozumieniem swojej roli w życiu.

Okres dojrzewania, a światopogląd

Wiek dorastania to kształtowanie się światopoglądu. Poszukiwanie sensu życia prowokuje do wielu działań. Młody człowiek stawia sobie wyzwania. Pokonuje trudności. W tym okresie proces ten jest dynamiczny i ulega ciągłym zmianom.

Początkowo świat wydaje się być miejscem do realizacji optymistycznej wizji rzeczywistości. Kontakt z realnością najczęściej ujawnia liczne przeszkody. Realizacja własnych pragnień i planów może być niewykonalna. To rodzi bunt.

Po takich pierwszych doświadczeniach młody człowiek najczęściej kompensuje sobie swoje trudne przeżycia krytykowaniem innych. Zwykle rodziców. W zachowaniu pojawiają się wtedy cynizm i krytykanctwo.

Pod koniec okresu adolescencji, na szczęście, łagodzą się wymagania wobec świata. Młody człowiek zaczyna być zdolny do praktycznego podejścia do rzeczywistości. Zaczyna rozumieć, co jest możliwe, a co nie, do zrealizowania.

Dojrzewanie a rozwój moralny

W tym okresie również rozwój moralny przechodzi transformację. Początkowo pojawia się postawa bezwzględnego przestrzegania zasad moralnych. Z czasem młodzi ludzie uczą się, że takie pryncypialne podejście może prowadzić do konfliktów. Uświadamiają sobie, że sytuacje społeczne wymagają elastycznego działania.

Pod koniec dorastania kształtuje się autonomiczna moralności kierująca się własnymi zasadami i kwestiami sumienia. Opiera się ona zwykle na uniwersalnych zasadach, takich jak: prawda, sprawiedliwości czy poszanowanie ludzkich praw.

W świetle przytoczonych informacji, o okresie dorastania, sami musimy odpowiedzieć sobie na pytania – jak mogliśmy lepiej przejść swój okres buntu i jak możemy wesprzeć nasze dzieci w ich transformacji do dorosłości.

Monika Paczkowska – pedagog specjalny, terapeutka, trenerka, coach rodzicielski, propagatorka i inspiratorka zrównoważonego wspierania rozwoju dziecka.

Źródła:

Cierpiałkowska I.; Sęk H.: Psychologia kliniczna. Wyd. PWN; Warszawa; 2019

Obuchowska I.: Adolescencja w Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia; red. Harwas-Napierała B.; Trempała J.; wyd. PWN; Warszawa 2004